نان آوران کوچک

معصومه متین نژاد| گردنش را با زاویه 45درجه خم کرده وتکه نانی را سق می زند. چند بسته آدامس و یک ترازو همه وسایل کارش است. می ایستم و کمی از دور نگاهش می کنم. برخلاف خیلی از بچه ها که پاپی ات می شوند تا چیزی از آن ها بخری یا خدمت بگیری، ساکت و آرام نشسته و چیزی نمی گوید. انگار کوه کنده باشد حال حرف زدن هم ندارد. برای اینکه سرصحبت را باز کنم به دقیق کارکردن ترازویش گیر می دهم. کمی با عقربه وزنه اش وَر می رود و اطمینان خاطر می دهد که درست کار می کند. با همه بار و بُنه ای که دارم روی ترازو می ایستم و به خاطر اینکه کمی چاق تر شده ام سربه سرش می گذارم تا یخش باز شود. از وضعیت درآمد و ساعت کاری و اینکه مدرسه می رود یا نه، می پرسم. راست و دروغ، حرف هایی را تحویلم می دهد که مرا بیشتر به کمک کردنش ترغیب می کند. از اینکه 10برابر آنچه خواسته به او می دهم و کمکی که می تواند منجر به فرصتی برای تحصیلش شود، خوشحالم. هنوز بیست قدمی بالاتر نرفته ام که دوباره همان صحنه تکرار می شود؛ کودکی دیگر و وزنه ای دیگر.
حتما شما هم از این جنس صحنه ها زیاد دیده اید. صحنه هایی که آدمی را بدجوری به تأمل وامی دارد؛ چرا باید مشکلات معیشتی، فقر فرهنگی و... خانواده ای را وادار کند کودک بی دفاعش را این طور درجامعه سرگردان کند و او از کمترین حق و حقوق کودکی اش محروم شود؟ یکی دوتا هم نیستند که بتوان موردی برایشان کاری کرد. بچه هایی که شاید مثل پدران و مادرانشان از همان کودکی تن به کار سپرده اند ولی برخلاف آن ها تافته جدابافته و یکی مثل هزاران کودک اطرافشان نیستند. کودکانی که من و شما کمتر از یک هزارم آن ها را دوروبر خودمان می بینیم و در هیچ آمار و مستندات رسمی و قانونی هم دیده نمی شوند تا کسی بخواهد برایشان کاری بکند. این نکته ای است که غلامحسین حقدادی، معاون امور اجتماعی بهزیستی استان در تماسی که با او داریم آن را متذکر می شود و در ادامه به نکات و آمار و ارقامی اشاره می کند که مطالعه آن -در این پرونده ویژه که به مناسبت روز کودک بسته شده است- برای من و شمایی که هرروز در گوشه و کنار شهرمان با تعدادی از این کودکان برخورد داریم، خالی از لطف نخواهد بود.

تعریف کودکان کار
به کودکان کارگری گفته می شود که به صورت مداوم و پایدار به خدمت گرفته می شوند و این موضوع آن ها را در بیشتر مواقع از رفتن به مدرسه و تجربه دوران کودکی محروم و سلامت روحی و جسمی شان را تهدید می کند. این کودکان معمولا بدون حضور موثر سرپرست یا مراقب در خیابان به مشاغل رده پایین اشتغال دارند و انگیزه اصلی شان هم کسب درآمد است. براین اساس کودکان را باید به دو گروه تقسیم کرد:
کودکان خیابان
کودکانی که محل کار و زندگی شان خیابان است و ارتباطی با خانواده هایشان ندارند.
کودکان خیابانی
کودکانی که خیابان فقط محل کار آن هاست و معمولا هم ارتباطشان با خانواده هایشان به طور کامل قطع نیست.

عمده فعالیت های کودکان کار
کار کودکان از تنوع زیادی برخوردار است و می تواند شامل کار در کارخانه ها، معادن، کشاورزی، کمک به کسب و کار والدین، داشتن کسب و کار شخصی مانند فروش غذا یا کارهای نامتعارف باشد. ناپذیرفتنی ترین شکل های کار کودکان استفاده نظامی(در ایران کودکان نظامی نداریم و این شکل از کار کودکان در قالب گروه های تروریستی مانند داعش و النصره بیشتر دیده می شود) از آن ها و تن فروشی است. موارد کمتر جنجالی آن شامل کار کشاورزی در روزهای تعطیلی، کسب و کار خارج از ساعت مدرسه و همچنین بازیگری و آوازخوانی هم می شود که در آمارها و پیگیری ها معمولا دیده نمی شوند.

ساماندهی کودکان کار
براساس آیین نامه ساماندهی کودکان کار و خیابان، 12سازمان داخلی نظیر آموزش وپرورش و بهزیستی به همراه اداره اتباع بیگانه وظیفه رسیدگی به امور کودکان کار را دارند که در این بین بهزیستی درجایگاه متولی اصلی ارائه دهنده دونوع خدمت به این کودکان است؛ مراکز شبانه روزی که محل نگهداری کودکان خیابانی است و مدت زمان نگهداری موقت این کودکان در آن ۲۱ روز و با مدت زمان تمدید ۴۵ روز است تا شراط برگشت این کودکان به خانواده هایشان فراهم شود. اگر هم به هر دلیلی امکان بازگشت این کودکان به خانواده وجود نداشته باشد آن ها به مراکز اقامتی میان مدت و بلندمدت سپرده می شوند. نوع دیگر ارائه خدمت به جامعه هدف، مراکز روزانه آموزشی حمایتی کودک و خانواده است که فعالیت هایی مانند کارهای درمانی و مشاوره ای را انجام می دهند.

آسیب های تهدیدکننده
جدا از مسئله بازماندگی از تحصیل و سوءتغذیه، آسیب های نوظهور دیگری هم هستند که سلامت جسمی و روحی کودکان کار را تهدید می کنند.

خودکشی

افسردگی

اعتیاد

شیوع بیماری های واگیر و غیرواگیر

آزارهای جنسی

خشونت های کنترل نشده

کودکان و قانون کار
براساس ماده ۷۹ قانون کار؛ به کار گماردن کودکان کمتر از ۱۵سال تمام و نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ سال در شغل های سخت و زیان آور ممنوع است و افرادی که این کودکان را در ۳۶شغل (نظیر کار در گنداب ها، جمع آوری، حمل و دفن زباله ها، کار در محیط های با سروصدای زیاد، کارهای ساختمانی، کار در قالی بافی، نمدبافی، ریسندگی و بافندگی، دامداری، کار در کوره های آجرپزی، برش فلزات و سنگ های قیمتی) به کار بگیرند، متخلف هستند.

مجازات به کارگیری کودکان

جریمه نقـدی نخستین بار

جریمه نقدی و حبس دومین بار

جریمه نقدی، حبس، پلمب کارخانه یا کارگاه و ابطال پروانه کار سومین بار

وضعیت کودکان کار خارجی درایران
۷۰ درصد از کودکان غیرایرانی که در مراکز تحت پوشش بهزیستی پذیرش می شوند، اسناد هویتی ندارند و به صورت غیرمجاز در ایران مشغول به فعالیت اند. انگیزه اول این افراد هم تأمین نیازهای مالی است که باید به کمک نهادهای حمایتی داخلی و بین المللی این نیاز را برطرف کرد. بررسی ها نشان می دهد ۳۱درصد از سرپرستان خانواده های این کودکان بیکار هستند و در مناطق حاشیه شهرها و سکونتگاه های غیررسمی زندگی می کنند.

66 ٪

حدود 66درصد از کودکان کار در ایران را اتباع خارجی (افغانستانی، پاکستانی و بنگلادشی) تشکیل می دهند.

123

123 یا اورژانس اجتماعی راه ارتباطی مردم با مسئولان و نهادهای متولی برای ریشه کنی پدیده کودکان کار و کودک آزاری درجامعه است.

121.000.000

باتوجه به روند کاهشی نامحسوس ممنوعیت به کارگیری کودکان در دنیا پیش بینی می شود تا 5سال آینده تعداد کودکان کار به 121میلیون نفر برسد.

67

۶۷درصد از والدین کودکان کار بی سواد هستند که رابطه مستقیمی با شغل نامناسب و میزان درآمد پایین آن ها دارد.

23

۲۳درصد از کودکان کار تحت پوشش نهادهای حمایتی مانند بهزیستی و کمیته امداد قرار دارند.

73

حدود ۷۳درصد از کودکان کار درخیابان سابقه خشونت دارند. این خشونت شامل ابعاد مختلف جسمی و غیرجسمی نظیر تحقیر، تمسخر و برچسب زنی است.